Suda Eriyen Vitaminler
1) Tiamin ve Türevleri (B1 vitamini ve türevleri)
B1 vitamini ilk kez 1926 yılında pirinç kabuğundan elde edilmiştir. 1936 yılında sentezi yapılmıştır. Asitlere dayanıklı, alkalilere dayanıksızdır. Karbonhidratların organizmada oksidasyonunu sağlayan metabolizma üzerine etkilidir. Organizmada karbonhidrat metabolizması arttıkça bu vitamine olan gereksinim de artar. Dokuların oksijen alma yeteneğini arttırır. Sindirim sistemi ve iştah üzerinde etkilidir. B2, B6 ve PP vitaminleri ile optimal etkilidir.
Yoksunluğunda karbonhidrat metabolizması bozulur., toksik parçalanma ürünlerinin vücutta birikmesi sonucu sağ kalp hipertrofisi, iştahsızlık, gastrointestinal atopi, kabızlık görülür.
Günlük gereksinim 1-1.5 mg’dır.
Tahılların tohum kabuklarında, et, kümes hayvanlarının etinde, balık, bira mayası, karaciğer, kuru fasulye, soya fasulyesi, yeşil biber bu vitamince zengindir.
Enjektabl ve orak preparatları mevcuttur. Enjektabl kullanımından sonra anafilaktik şok görülebilir.
2) Riboflavin ( B2 vitamini)
Işığa duyarlıdır. Organizmada çeşitli enzimlerin prostetik gruplarını oluşturur. Karbonhidrat, lipid, protein metabolizmasını regüle eder. Retinanın ışığa duyarlılığı üzerinde etkilidir.
Yoksunluğunda metabolizma bozuklukları, dudaklarda, ağız kenarlarında çatlaklar, glossit, konjunktivit, keratit, tırnak kırılması, ishal ve ciltte lezyonlar ortaya çıkar.
Günlük gereksinim 0.4-1.6 mg’dır.
Kaynakları; buğday tohum ve kabuklarında, yeşil sebzelerde, sütte, yumurtada, karaciğerde, balıkta bulunur.
Paraenteral uygulama sonrasında ciddi etkiler görülebilir. Yalnız parenteral tedavinin gerekli olduğu hastalarda kullanılması, iv uygulamanın yavaş yapılması, uygulama yapılırken anafilaksi için gerekli tedavi ekipmanının hazır bulundurulması gerekir.
3) Piridoksin (B6 vitamini)
Metabolizma üzerine etkilidir. Doymamış yağların kullanılmasında ve protein metabolizmasında etkili bir vitamindir. Eritropoezde, kalp ve sinir hücrelerinin normal fonksiyonları üzerinde etkilidir.
Yoksunluğunda periferik nörit, hipereksitabilite, konvülsiyon, hipokrom, mikrositer anemi, cilt ve mukozada lezyonlar görülür.
Işın tedavisi esnasında ortaya çıkan kusmalarda ve gebeliğe bağlı kusmalarda kullanılır.
Kaynakları; et, süt, kümes hayvanları, balık, yeşil sebzeler ve patateste bulunur.
4) Niasin ( Nikotinik asit)
Isıya, oksidasyona ve alkalilere dayanıklıdır. Bir koenzimdir. Protein ve su metabolizmasında etkildir.
Yetersizliği çocuklarda büyümenin yavaşlamasına, derinin güneş ışığı gören kısımlarının kurumasına neden olur. İshal görülür. İleri derecede bir eksiklik olursa pellegra denilen klinik tablo ortaya çıkar. Belirtiler diyare, dermatit, depresyon ile kendini gösterir.
Kaynakları; hayvansal ve bitkisel proteinler, etler, kümes hayvanları, balık, yer fıstığı, tahıl, yeşil yapraklı sebzeler, patates, süt, baklagiller.
5) C Vitamini ( Askorbik asit)
Taze sebze ve meyvelerde bulunur. Isıya duyarlıdır. Taze sebze ve meyveler kıyılıp pişirilmeden bekletildiklerinde C vitamini yönünden kayba uğrarlar. Fizyolojik olarak kemiklerin ve dişlerin normal gelişimi için gereklidir. Kollagen doku oluşumunda önemli rol oynarlar. Büyüme ve gelişmede önemlidir.
Avitaminozu durumunda skorbüt denilen hastalık ortaya çıkar. Kaynakları; kuşburnu, siyah Frenk üzümü, şalgam, yeşil biber, karnabahar, ıspanak, çilek, limon ve portakaldır. Sebze ve meyveler kıyılıp parçalandıktan sonra bekletilmemelidirler. Yağ içinde kızartılan sebzelerde bu vitamin harap olur. Sebze ve meyve ne kadar taze ise c vitamini oranı o kadar yüksektir.
Ayşe Esra GÜLER
