Sigarayı Bırakmak
Sigara hammaddesi tütündür. Tütün Amerika kıtasının keşfi ve Avrupa’ya yayılmasıyla ilk olarak ilaç amaçlı kullanılmıştır. Fakat daha sora bir uyarıcı madde olarak kullanılmaya başlanmıştır. Tütün ilk olarak pipolarda yakılmış ya da yaprağı çiğnenerek kullanılmıştır. Bundan sonra ki dönemde de elle sarılarak üretilmeye 19 yy.’da başlanmıştır.
Tütün, tütün bitkisinin yaprağıdır. İçinde nikotin (alkaloid), dumanında katran, karbonmonoksit, karbondioksit, bulunmaktadır. Günümüzde üretilen sigaralarda markaya göre çeşitli tat farklılıkları bulunmaktadır. Bunların sebebi içeriğinin biraz değiştirilerek benzin, uçak yakıtı, şarapla yıkama gibi farklı yöntemler uygulanmasıdır.
Tütün yakılıp dumanı vücuda alındığında kana mide, ağız, ciğerler, yutak mukozası bölümlerinden nikotin rahatlıkla geçebilir.
Sigara içerdiği nikotin sebebiyle bağımlılık yapan psikoaktif bir maddedir. Sigarayı bırakmak isteyenlerin %70'i istedikleri halde bu psikoaktif maddeyi bırakamamaktadırlar. Ve madde bağımlısı olmaktadırlar.
Sigarayı kullanma ve bırakma başarısı çeşitli sosyoekonomik durumlardan etkilenmektedir. Sosyoekonomik durumu kötü olan, el uğraşı işlerinde çalışan, ev ve araba sahibi olamayan, işsiz olan, kalabalık ortamlarda yaşayanlarda sigara kullanımı oranı daha fazladır ve aynı oranda bırakma başarısı azalmaktadır. Yani yoksulluk arttıkça sigara kullanımı ve sigara içimi artmaktadır.
İçilen sigara sayısı arttıkça sigarayı bırakma başarısı da azalmaktadır. Bunları istatistik oran olarak açıklarsak günde 5 sigara içenlerde sigarayı bırakma oranı %45 iken 20 adet ve daha fazlasını içenlerde bu oran % 22,5 inmektedir.
Sigara sadece sosyoekonomik durumdan değil çeşitli faktörler bırakılmasını engellemektedir. Bunlar psikolojik ve fiziksel bağımlılıktır. Psikolojik bağımlılık genelde insanın herhangi bir kötü psikolojik durum sonucunda stres yaşaması ve bu stresten çıkmak için arayışlara girerek sigaraya başlamasıdır. Burada sigara içen kişilere bu kötü durum sonrasında sigara içtiğinde kendilerini daha rahat hissetmektedirler. Psikolojik olarak kullanıcının temel metodu baskılama ve yansıtmadır. Olaylarla yüzleşerek ve çözüm bulmak yerine bu kaçış yolunu seçerek rahatlamayı tercih etmektedirler. Burada kullanıcının durumunun anlatmak gerekirse; kullanıcı kendi için kötü olan durumu hatırlar ilk olarak yenmeye ve hatırlamamaya ya da baskılamaya çalışır bunu başaramazsa melankoli durumu oluşur. Bu durum uzun müddet sürdüğü ve oldukça rahatsız geçtiği için kullanıcı rahatlama gereksinimi duymaya başlar. Bunu da çeşitli aktivitelerle sağlamaya çalışır. Eğer bu dönemde sigaraya başvurursa genelde bu durum alışkanlık kazanır buna psikolojik etkiyle başlama denir. İlk kullanımlarda kullanıcı rahatlama görmekte ve strese her girdiğinde bu yola başvurmaktadır. Rahatlamanın sebebi nikotindir bağımlılık yaptığı gibi vücutta çeşitli zevk veren hormonların (dopamin) salgılanmasını sağlar. Burada zevk alan kullanıcı rahatlamakta artık bu durumu özümsemekte ve her bu psikolojik durum aklında canlandığında sigaraya başvurarak rahatlamayı tercih etmektedir.
Fiziksel olarak bağımlılık ise az önceki durum gibi hormon salgılanması durumudur burada herhangi psikolojik durum yoktur bir bakıma madde bağımlılığı ya da alışkanlık diyebiliriz. Kişi sigara aldığında dopamin salgılar ve kendini mutlu hisseder. Dopaminin farklı işlevleri vardır, salındığı andan itibaren vücuttaki ağrıları beyin duymaz, görme, şuur, bilinç kuvvetlenir, konsantre artar, mutluluk durumu oluşur. Fakat kısa sürer ve aynı miktarda salınımı için her defasında daha çok uyaran gerekir.
Sigara içmenin zararları saymakla bitmez.
* Ağız kokusu yapar, diş ve diş eti hastalıklarına yol açar.
* Sigara, dudak, yanak ve gırtlak kanserine neden olur. Hatta sigarayı yakmadan dudağında taşıyan ya da tütün çiğneyenlerde de ağız için kanserleri görülür.
* Dilde, tat alma duyusunda bozulmalar olur.
* Beyin hücrelerinin ölümüne yol açar. Öğrenme bozuklukları, hafıza zayıflığı ve erken bunama görülür.
* Göz merceğinin saydamlığının azalmasına yani katarakta sebep olur.
* Cildin yapısının bozulmasına neden olur. Leke ve kırışıklık oluşur. Selülite sebep olur.
* Burunda koku alma duyusu azalır.
* Sinüzit, farenjit, bademcik ve orta kulak iltihabı gibi üst solunum yolu hastalıklarına yol açar.
* Damar sertliğini hızlandırır. Beyin ve kalpte damar tıkanıklığına neden olur. Kalp krizi ve tansiyon yükselmesi görülür.
* Erkeklerde iktidarsızlığın başlıca sebeplerindendir. Ayrıca mesane kanserinin önemli nedenlerindendir.
* Akciğerlerde çeşitli hasarlara, astım ve kronik bronşit gibi hastalıklara neden olur. Bronşlarda ve akciğerlerde birçok çeşit kanserin oluşmasına neden olur.
* Gastrit, ülser ve reflü hastalığına sebep olur. Mide ve yemek borusu kanserine yol açar.
* Gebelikte tüketilen sigara düşük doğumlara ve bebekte gelişme geriliğine neden olur.
* Erken menopoz ve rahim kanserinin sebebidir.
* Parmaklarda sararmaya ve tırnaklarda zayıflamaya yol açar.
* Kemik erimesine neden olur.
* Burger hastalığına sebep olur. Bu hastalık, el ve ayaklardan başlayarak tıkanıklığa yol açar ve uzuvların kesilmesi gerekir.
* Vücutta yorgunluk, uykusuzluk hali, stres, gerilim, performansta düşme ve reflekslerde azalma görülür.
* Pankreas kanseri riski artar.
* Hastalık, yara ve ameliyat tedavileri uzun sürer.
* Kullanılan ilaçları etkisizleştirebilir.
* Bütçenize yük olur, çevre kirliliğine yol açar, yangınların en önemli sebeplerindendir.
* Çocuklarınız kanseri önleyen genlerden yoksun hayata gelir.
* Hamilelerde %10-15 eksik kiloda doğuma ve bebek zeka eksikliğiyle doğar.
* Çevrenizdekileri de bu zararları verirsiniz. Çocuğunuzun sigaraya başlama oranı daha fazladır.
Peki, zararı bu kadar fazla olan maddeyi bırakmak için ne tür metotlar uygulanmakta?
İlk olarak şunu söylemek gerekirse bunu yapabilmek için kullanıcının kararlı ve istekli olması şart çünkü yapılan tedavi ve meditasyonlar sorası kullanıcı eğer ısrar etmezse hemen ardından kullanmaya devam ediyor yani tedaviye cevap vermiyor. Buda işe yaramayan bir tedavi demek. Yani burada her şey kullanıcıda bitiyor. Karar verdiği andan itibaren ise kurtuluş yolları ona sonuna kadar yardım ediyor.
Tek başına bu alışkanlığı bırakmak ilk yöntemdir. Kullanıcı ya yavaş yavaş içtiği sigarayı azaltarak ya da ani keserek sigarayı bırakmaktadır. İki yönteminde farklı durumları vardır. Ani bırakmak kullanıcıya daha büyük kolaylık sağlıyor çünkü sigara ihtiyacı yavaş yavaş bırakanlara göre daha az. Ancak ani bırakmada yakın zamanda daha çok stres yaşanmakta. Yavaş yavaş bırakma yönteminde sigara azaltılarak ya da nikotini az olan markalara seçilerek bu metot gerçekleştirilir. Burada amaç daha az nikotin almadır. Tek başına bırakma yönteminde kullanıcıya yaşanan değişiklikleri not etmesi ve gelinilen aşamayı gözler önüne sermesi kullanıcı için motive kaynağı ve bırakmaya yardımcıdır. Bunu bir kaç hafta devam etmelidir.
Yavaş yavaş bırakma yöntemini seçen kişi içtiği sigara miktarını, saatini, yerini not eder ve kendini kontrol etmeye çalışır.
Tek başına bırakamayanların tedaviyle doktor kontrolünde bırakması tavsiye ediliyor. Burada klinikler devreye de girebiliyor. Ayrıca bu kliniklerde toplu gruplar oluşturulmakta ve bırakma başarısı da böylelikle artmaktadır. Burada gruplara toplu konferanslar, slaytlar, egzersiz, dengeli beslenme, soğuk duş, sportif etkinlikler vb faaliyetler yapılmaktadır. Stresle baş etme yöntemleri anlatılmaktadır.
Son yöntemlere ek olarak kullanıcının nikotin bağımlılığını azaltmak için nikotin sakızları ve nikotin bantları kullanılmaktadır. Nikotin sakızlar çiğneme esnasında 15 dakikalık bir etkiye sahipken nikotin bantları ise 24 saatlik bir etkiye sahiptir bunlar bir sigara kullanıcısının bir günlük nikotin ihtiyacına cevap vermektedir. Nikotin bantlarına nikotin transdermal plasterde denmektedir. Yan etkileri oldukça az ve kullanımları kolaydır. Eczanelerde 3 tür nikotin bant bulunmaktadır. Bunlar numaralarla isimlendirilmektedirler. Bu numaralandırmada sigara kullanıcısının günlük sigara içme sayısı göz önüne alınmaktadır.
Hasta günde 10 adet paket içiyorsa 1 numaralı kutu, bir paket içiyorsa 2 numaralı kutu, bir paketten fazla içiyorsa 3 numaralı kutu kullanılmalıdır. Peki, bu bantların kullanımı nasıl? Uygulanmak istenen günün sabahında bant vücudun daha çok üst bölgesine yani göğüsten yukarı bölümlere uygulanmalıdır. Uygulanan yer seçilirken deriyle direk teması gerekmektedir. Bunun için kılsız(tüysüz) ve deri bakımından fazla kalın olmayan bölgeler seçilmelidir. Uygun olan her dört günde bir aynı bölgeye tekrar yapmaktır. Üst üste aynı bölgeye yapmak çeşitli iritasyon ve eritem gibi durumlar oluşturmaktadır. Nikotin bandı ve nikotin sakızları aynı anda uygulanması sakıncalıdır. İki metot da vücuda nikotin desteği yapacağından vücutta aşırı nikotin birikimi olabilir. Buda kalp çarpıntıları, huzursuzluk ve stres oluşturabilir. Nikotin bantların yan etkileri baş ağrısı, sersemlik, kas ağrıları, uykusuzluk, grip benzeri durumlara yol açabilir. Bunlara ek olarak deri reaksiyonları da görülmekte fakat bunların %1,5-2 kadarlık bölümü tehlikelidir. Yani riski çok azdır.
Nikotin sakızları ise vücuda kısa zamanlı etkisi olan nikotin takviyesidir. Daha iyi verim alınması için ilk önce dilaltı (sublingual) emilerek kana hızlı karışımı sağlamak daha sonrada çiğnenmesi tavsiye edilir. Ağıza alındıktan 15 dakika sora etkisini yitirmektedir. Çeşitli aromaları bulunmaktadır.
Nikotin sakız ve bantlarının yanında ilaç tedavisi de mevcuttur. Ve bu ürünler sağlık bakanlığı onaylı güvenilir ilaçlardır. Bu konuda ilk çıkan ilaç zyban'dır.
İlk olarak depresyon tedavisinde kullanılmıştır. 30 yıl kadar önce ABD de araştırmalarda depresyon hastası olup bu ilacı kullanan sigara tiryakilerinin artık sigaradan tiksindikleri görülmüştür. Artık sigara bırakanlara yardımcı olmak için kullanılmaktadır.
Zyban'dan biraz daha etkili olan champix adlı ilaçta sigarayı bırakmada başarılıdır. FDA ve TCSB onaylıdır.
Bu yöntemlerin yanında akupunktur ve hipnozda kullanıcılara uygulanmaktadır. Başarıları görülmekle beraber bilimsel olarak tam bir doyuruculuğu yoktur. Bunun yanında bu metotların seçilme sebebi hastalara gösterilen artı ilgi ve alakadır. Tek başlarına sigarayı bırakamayanların bu şekilde ilgiyle bırakmaları daha da kolaylaşmaktadır.
Bu yola baş koyan ve sigarayı bırakmak isteyen kullanıcılara çeşitli stres atlatma metotları öğretilmektedir. Bunlar:
* Aklınıza sigara geldiğinde içinizden 10’a kadar saymanız
* Aklınıza sigara geldiğinde farklı şeyler düşünmeniz
* Sigara içmeyi 5 dakika ertelemeniz
* Sigaranın yerine koyabileceğiniz sakız ya da elma gibi size kilo aldırmayacak, el ve ağız alışkanlığınızı geçiştirecek yiyecekler yemeniz
* Kendinizi iyi hissettirecek şeyler düşünmeniz
* Sigaraya ayırdığınız bütçeyi düşünmeniz gibi motive edici şeyler sigarayı bırakmada yardımcı olmaktadır.
Nikotin yaması, nikotin şekeri, nikotin içecekleri, el ve ağız tiryakileri için e-sigara, doğal bitkisel karışımlar, nikotin fısfıslar sigarayı bıraktırmada ayrıca yararlanılmaktadır.
Şimdilik teknolojinin bulduğu tedavi şekilleri bunlar. Umarız daha etkili basit metotlarla bu duruma çareler bulunur. Sonuç olarak sigarayı bırakmak kolay değil ancak imkansız da değil. Tüm sigara kullanıcılarına bu yolda başarılar.
Muhammed Harun BAYRAM
