Ginseng (Panax ginseng)
Asya ginsengi, Amerikan ginsengi ve Sibirya ginsengi olarak adlandırılan bu üç bitkiden, Sibirya ginsengi olarak bilineni teknik olarak ginseng değildir. Ancak ginsengle benzer birçok özelliklere sahip olması dolayısı ile aynı kullanımı mevcuttur. Bu üç bitkinin aralarında farklılıklar da göz ardı edilemeyecek derecededir.
Panax ismi her şeyi iyileştiren anlamına gelmektedir. M.S. I. yüzyıldaki bir Çin metnine göre Ginseng kökü, zihni güçlendirici, irfan ve bilgeliği arttırıcı bir şifalı bitki olarak tanımlanmaktadır. Doğu Asya ülkelerinde uzun zamandır geriatrik olarak kullanılmaktadır ve yaşam gücü verdiğine, yaşamı uzattığına inanılması nedeniyle çok değer verilen bir drogdur.
10 yıldan daha yaşlı kökler ilaç elde etmede kullanılır. Bileşiminde glikozidler, saponinler, D grubu vitaminler ve hormona benzer maddeler taşımaktadır.
Elde edilen kökün işlenmesine göre farklı iki tip meydana gelir. Kökler basitçe temizlenip, soyulursa ortaya beyaz ginseng çıkar. Eğer kökler soyulmadan su buharına tutulursa kızarma olur ve kırmızı ginseng çıkar. Kore ve Çin tıbbında kabul gören tip, Kırmızı ginsengdir. Kırmızı ginsengin hazırlanma aşamasında drogun glikozidaz enzim faaliyeti durdurulmuş olmasından dolayı içeriğindeki glikozitlerin parçalanmasının da önüne geçilmiş olmakta ve etkin bileşiklerinden ginsenozit miktarı da artmaktadır. Bu durumu Avrupa Farmakopesi de kabul etmektedir.
Bağışıklık sistemini düzenleyici, adaptojen, vücut güçlendirici, kalbin gücünü arttırıcı, antioksidan, hipoglisemik, antiviral etkilere sahiptir. Vücut direncini arttırmada, konsantrasyon eksikliğinde, çalışma gücünün arttırılmasında ve kolesterol düşürmede kullanılır. Esasen geriatrik olarak kullanımı yaygındır.
Uzun süreli önerilen dozlarda ginseng kullanımında ciddi bir yan etki tanımlanmamaktadır. Yüksek dozda uzun süre kullanıldığında ginseng suistimal sendromu diye adlandırılan ve hipertansiyon, sinirlilik, irritabilite, diyare, cilt döküntüleri ve uykusuzluk ile karakterize klinik bir tablo tanımlanmıştır. Ancak bu klinik tablonun tanımlandığı aşamadaki ginsengin dozu ve kompozisyonu net değildir.
Panax ginseng ginsenozitleri, hiperglisemik bireylerde kan glukoz seviyelerinde düşme oluşturacağı için diyabetik kişilerin doktor kontrolünde kullanmaları önerilir. Trombosit agregasyonunu geri dönüşümsüz inhibe edebildiği için major cerrahi girişimlerinden en az 7 gün önce kullanıma ara verilmesi gerekmektedir.
Panax ginseng ginsenozitlerinin MAO inhibitörü olan fenelzepin ile beraber kullanımı, mani benzeri semptomlara neden olabilir. Yüksek miktarda kafein ile birlikte kullanımı, hipertansiyona yol açabilir ve kan alkol konsantrasyonunu düşürebilir. Warfarin ile birlikte alındığında warfarinin etkisinin azalmasına ve INR değerlerinin düşmesine yol açmaktadır. Grip aşısı ile birlikte kullanımı grip veya soğuk algınlığı sıklığının azalmasına, doğal öldürücü hücrelerin aktivitesinin artmasına yol açmıştır. Ginkgo biloba ile birlikte bulunduğu preparatları mevcut olsa da, pek tercih edilmez.
Kaynaklar:
Tedavide Kullanılan Bitkiler “FFD Monografları”-Prof. Dr. Ömür Demirezer
Türkiye’de ve Dünyada Önemli Tıbbi Bitkiler ve Kullanımları- Prof. Dr. Ulvi Zeybek
Türkiye’de Bitkilerle Tedavi- Prof. Dr. Turhan Baytop
Fitoterapi ve Aromaterapi- Ecz. Nimet Özata
Ayşe Esra GÜLER
